فرصت سوزی | موسیقی ما

وضعیت
\xa0
شش سال پیش، کشور آذربایجان روش های نوازندگی و اجرای «تار» را به نام خودش در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت کرد و مدعی شد این ثبت به معنای ثبت خودکار «کمانچه»، «دف» و «تار» در این فهرست است؛ با این وجود کمیته بین الدول میراث ناملموس یونسکو به ثبت «کمانچه» رأی مثبت داد و مهارت های ساخت و نوازندگی ساز کمانچه به نام و محوریت ایران و مشارکت جمهوری آذربایجان به ثبت رسید.
به گفته ی «داریوش پیرنیاکان»، مسئولان این پرونده می خواستند برای کنفرانس عمومی یونسکو، یک نوازنده ی کمانچه از ایران برای اجرا بفرستند که هیچ نهادی اعم از وزارت ارشاد و دیگر نهادهای فرهنگی حاضر نشد هزینه های رفت و برگشت و اقامت نوازنده را قبول کند.

تار
\xa0
بنابر روایتی تار از زمان فارابی (حدود ۳۳۹- ۲۶۰ هجری) وجود داشته و بعد از وی توسط صفی الدین ارموی و دیگران به سمت کمال پیش رفته است. بر این اساس، نمونه سلف تار مربوط به عهد صفوی است که در تصویر مربوط به نقاشی های کاخ هشت بهشت اصفهان مشاهده می شود. دو تصویر که یکی در سال ۱۷۷۵ میلادی و دیگری در سال ۱۷۹۰ میلادی در شیراز از تار نقاشی شده است، نشان می دهد نواختن این ساز در دوره زندیه در شیراز متداول و مرسوم بوده است. با این حال ساز تار با شمایل و مشخصات کنونی، از زمان قاجار دیده شده است. روح ا... خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی می گوید: تار به همراه نام سازهای دیگر، در شعر فرخی سیستانی شاعر ایرانی (۴۲۹– ۳۷۰) ذکر شده :«هر روز یکی دولت و هر روز یکی غژ / هر روز یکی نزهت و هر روز یکی تار».
\xa0
وضعیت
\xa0
شش سال پیش کشور آذربایجان، «روش های نوازندگی و اجرای ساز تار» را به نام خودش در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت کرد. آذربایجانی ها چند سال پیش تصویر تار را به اسکناس های خود هم اضافه کردند. در گزارش یونسکو آمده است که این ساز دارای ویژگی سازهای سنتی است و در مراسم مختلف عروسی و جشن و عیدهای گوناگون و مهمانی های سنتی گرفته تا کنسرت ها و همایش های امروزین نواخته می\u200eشود.
\xa0این در حالی است که هنگام ثبت ردیف موسیقی دستگاهی ایران در سال ۲۰۰۹ در یونسکو عنوان شد که مجموع ردیف های موسیقی با سازهایی چون تار، کمانچه، نی و سنتور اجرا می شود بنابراین همان زمان این ساز در پرونده مربوط به ردیف، به نام ایران ثبت شد.
\xa0
نی
\xa0
نی، یکی از کهن ترین سازهای بادی است. ابیاتِ در آمیخته با نی بسیار است مانند« بشنو از نی چون حکایت می کند» یا « همچو نی دمساز و مشتاقی که دید» و در کاخ چهلستون اصفهان نیز تصویر نواختن نی در دیوار نگاره ها دیده می شود. در تاریخ آمده است که نایب اسدا... اصفهانی فرزند حسین خان، نوازنده معروف نی در دوره قاجار، وقتی به همراه ناصر الدین شاه به کاخ ملکه انگلیس می رود آن چنان زیبا نی می نوازد که ملکه وقت انگلیس بی اختیار و مسحور نوای نی، گردنبندش را به گردن نایب می اندازد و می گوید:« باید اعتراف کرد این مرد ایرانی با چوبی خشک که بیش از چند سوراخ در آن دیده نمی شود چنان غوغایی به پا کرد که تمامی سازهای پیشرفته امروزی را منهدم ساخت».
\xa0
وضعیت
\xa0
در آخرین نشست شورای ثبت ملی آثار تاریخی کشور در اسفندماه ۱۳۹۶، پرونده مهارت «نی هفت بند و شیوه نی نوازی اصفهان» مطرح شد و به تصویب رسید. نی متداول در ترکیه ۹ بند دارد و ثبت نی هفت بند و شیوه نی نوازی اصفهان در فهرست میراث ناملموس ملی، می تواند مقدمه ای برای ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به نام ایران باشد.
\xa0
سنتور
\xa0
دهخدا در فرهنگ لغت خود، سنتور را این طور تعریف کرده است:« از سازهای ایرانی به شکل ذوزنقه که دارای سیم های بسیاری است و با دو زخمه چوبی نواخته می شود». کهن ترین نشانه از سنتور به یک سنگ تراشی به جا مانده از دوران آشوریان و بابلیان برمی گردد. علی بن حسین مسعودی در کتاب« مروج الذهب»، هنگام شرح اوضاع موسیقی در دوران ساسانی نام این ساز را آورده است و همچنین ابونصر فارابی و ابن سینا نام سنتور را در تالیفات و کتاب های خود آورده اند. نقاشی زنی در حال نواختن سنتورنیزدر کاخ هشت بهشت اصفهان از دوران صفوی به جامانده است. منوچهری شاعر قرن پنجم هجری این ساز را این طور توصیف می کند:« فاخته نای زن و بط شده تنبور زنا/ کبک ناقوس زن و شارک سنتورزن است».
\xa0
وضعیت
\xa0
داریوش پیرنیاکان، سرپرست تیم تهیه کننده و تدوین پرونده ثبت کمانچه در فهرست میراث ناملموس یونسکو که در حال جمع آوری پرونده بربط نیز هست، در این باره می گوید: «اگر بودجه در اختیارمان قرار دهند و سازمان میراث فرهنگی مساعدت كند، گروه تدوینی كه كار پرونده عود را به اتمام رساند، تدوین پرونده سنتور را نیز انجام خواهد داد.»
\xa0جالب این که چین هم مدعی ثبت سنتور در فهرست جهانی یونسکو است. باوجود اینکه سنتور در ایران بسیار برجسته است؛ اما برخی از موسیقی دانان بر این اعتقاد هستند که سنتور باید به طور مشترک ثبت شود چرا که چین، اروپای شرقی، ترکیه هم از این ساز بهره می گیرند.
\xa0
تنبور
\xa0
تنبور یکی از سازهای باستانی و عرفانی ایران زمین است و آن گونه که از شواهد تاریخی و یافته های باستان شناسی بر می آید، این ساز قدمتی ۶۰۰۰ ساله دارد ومهم ترین سند تاریخی در اثبات ادعای مذکور، مجسمه ای است که هنگام حفاری در حوالی مقبره حضرت دانیال نبی ، واقع در شوش، به دست آمده است. این تصویر دو مرد نوازنده را نشان می دهد که در دست یکی از آن ها تنبور است. برای تنبور ۷۲ مقام برشمرده اند که علی اکبر مرادی، نوازنده برجسته تنبور به گردآوری و انتشار آن پرداخته است.
\xa0
وضعیت
\xa0
شیوه ساخت ساز تنبور کرمانشاهان، در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده؛ اما هنوز ثبت جهانی نشده است. کار ثبت ملی تنبور چندسال پیش انجام شد و پرونده ثبت جهانی آن هم در حال تدوین است. این در حالی است که ترکیه در تلاش برای ثبتِ این ساز به نامِ خودش است؛ اگرچه آنها به سازی که در ایران با عنوان دیوان شناخته می شود، تنبور می گویند. این ساز آموزش های خاص خود را دارد، آن را اعتلا بخشیده اند، رپرتوار خاص آن را نوشته اند اما کاملا با ساز ایرانی تنبور متفاوت است. با این وجود اگر تنبور به اسم ترکیه ثبت شود، دیگر نمی شود برای آن کاری کرد.
\xa0
\xa0
دف
\xa0
دف، ساز شادی ایرانی هاست. کیهان پهلوان پژوهشگر موسیقی در کتاب« دف و دایره در جهان ایرانی » می گوید: «دف» واژ ه ای عربی و فارسی آن «دپ» است. عرب ها چون حرف «پ» نداشتند به آن دف گفتند. اساساً ساز دف با نام های مختلفی در ایران و دیگر کشورهای آسیای غربی وجود دارد و ساخت آن ها تفاوت چندانی با هم ندارد و فقط در اندازه و نوع پوست و چوب و برخی از نام های آن، ممکن است متفاوت باشد. مثلا\xa0 در خراسان، کرمان، اصفهان و کاشان به آن دَپ می گویند یا در جمهوری های ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان به آن دپ گفته می شود. ضمن آن که اسم قابل استفاده در مناطق مختلف ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکیه «دایره» است. برخی کشورهای عربی به آن «دفیف»هم می گویند.
\xa0
وضعیت